Accede aquí á I parte deste artigo
Este hospital, que acollía gafos, era un máis dos ubicados á beira de camiños xacobeos, e así tamén houbo institucións semellantes na Vila Vella de Triacastela e en San Pedro de Portomarín, sempre perto da pasaxe de pontes e camiños concorridos, neste caso vencellado á Ponte do Mazadoiro, e así, como xeito de estimulación da caridade, os doentes pedían esmolas saíndo decote a facelo nas vías públicas e en días sinalados andando pola vila. Posiblemente tamén en Vilar de Sárria, perto do Campo de Santo Alberte e da Ponte Vella, e onde aínda chaman A Malata, debeu haber unha institución semellante.
Hospital de Maside
Tendo en conta a cronoloxía doutras malatarias, que sinalarían a orixe desa atención piadosa, posiblemente o Hospital de Maside xa estaría consolidado no século XIV, se ben a escritura máis antiga que se achou no desaparecido tombo de 452 folios estudado por Vázquez Saco, datada en 1.475 , ensínanos que Roi da Nogueira “morador ena Veiga de Sárria, yasendo doente con todo meu siso natural…fago e fize manda a horden de San Lázaro de Sarria en que para sempre jamays le den e paguen de cada un ano tres tegas de centeo por mi e por las animas de aquelles a que soy obligado”.
O Hospital tiña leiros propios, barredos e soutos de castiñeiros aproveitados polos doentes, e un campo frenteiro onde se celebraba a feira aneira coa que obtiñan beneficios que sumaban ás mandas e ás rendas establecidas tanto polos enfermos como por persoas movidas a facer xestos de desprendemento e caridade a prol dos pobres desgraciados que alí moraban, e que imploraban esmolas anunciándose co choqueletar de taboíñas ou cos sons dunha pequena campá, para que as persoas advertisen a súa chegada e se afastasen do seu camiño.
Estaba situado no cruzamento do Camiño francés de Sárria a Lugo coa variante do camiño xacobeo (“Camiño de Fora do norte”) o que, polo tránsito que xeneraban facía que puidesen mover mellor á caridade aos transeúntes que por alí pasaban.
Por un documento do ano 1.517 sabemos que Fenandares de Lier “estaba ena costumbre de pagar a los de la horden de San Lazaro dos celemines de pan de renta”. E en 1.562, o mordomo da Orde, Pedro Rodríguez “afora un casarón y formal de casa que esta sito en el Coto de Layosa, junto a la casa de Mendo rrial en que solia vivir y morar Martino da Pedreira, defunto, según pertenesce a la dcha Orden de Señor San Lázaro; la cual dicha casa hos la aforamos como dho es según a dcha orden de Señor San Lázaro pertenesce por donación que della hizo Men rrial, el viejo, difunto que sea en gloria”.
Hospital de San Lázaro
O Hospital de San Lázaro estaba posto baixo o coidado e atención do Rexemento da Vila e sometido ao control e supervisión dos condes de Sárria (despois marqueses) e do bispado de Lugo, e os alí acollidos, arredados da vila e dos lugares poboados máis de perto (Celeiro, Requeixo, Treilán, Vilar de Sárria ) e alí facían vida isolada, rompendo a monotonía do paso dos días co labor que algúns deles podían facer nos seus campos e polas contadas e controladas saídas que para pedir esmola podían facer, tomando escrupulosas medidas para evitaren o contaxio ás persoas coas que se cruzaban.
Coñecemos algúns datos do desenvolvemento da vida hospitalaria nos séculos XVI e XVII, mais a actividade debeu cesar nas décadas finais deste século, ao desaparecer a incidencia da enfirmidade na zona, o que trouxo o abandono da edificación onde moraran os doentes, que quedou reducida a puro pardiñeiro, e deu lugar a que no ano 1.700 o bispo lucense declarase extinguida a función de acollida que viñera cumprindo, destinando bens e rendas a unha Obra Pía na que reuniu as institucións de San Lázaro de Maside e Santo Antón Abade de Sárria.
Como se dixo, este hospital non era orixinariamente unha institución propiamente xacobea, aínda que a ela se acollerían os peregrinos malatos que polo camiño andaban, pero finalmente e por máis de 120 anos as súas rendas e bens foron aplicados á atención dos peregrinos que eran acollidos no Hospital de Santo Antón Abade, no número 1 da actual Rúa Maior cando viñan de volta de Santiago, e por todo ese tempo a Obra Pìa, resultado da fusión do 1.700, ten que ser considerada como “xacobea”, aínda que tamén foi patrocinadora da primeira Escola de Gramática da vila de Sárria e os seus fondos se adicaron en parte a cubrir necesidades xurdidas no patrimonio local e en obrigas propias do Rexemento da Vila, ou postos a xuros en beneficio de familias que pedían empréstimos, sen descoidar as malversacións feitas por administradores sen conciencia.
