A Constitución no seu artigo 116 regula os estados de alarma, de excepción e de sitio, precepto que foi desenvolto pola Lei Orgánica 4/1981, do 8 de xuño. As medidas e a súa duración serán unicamente as estritamente indispensables para asegurar o restablecemento da normalidade e a súa aplicación debe ser proporcionada. A declaración de calquera destes estados de alarma, excepción e sitio será publicada de maneira inmediata no BOE e entrará en vigor desde o mesmo instante da súa publicación. Será difundida obrigatoriamente por todos os medios de comunicación que se determinen.

O estado de alarma, o máis leve dos estados, é declarado polo Goberno mediante Real Decreto aprobado polo Consello de Ministros, que determinará o ámbito territorial afectado, a duración, que non poderá exceder de 15 días, e os efectos, ademais dará conta ao Congreso dos Deputados. O Presidente dunha Comunidade Autónoma que se vexa afectada por unha situación de crise tamén pode solicitar do Goberno que se declare o estado de alarma.

Cando se pode declarar un estado de alarma?

Cando se produzan catástrofes, calamidades ou desgrazas públicas (terremotos, inundacións, incendios ou accidentes de gran magnitude), crises sanitarias (epidemias e contaminacións graves), paralización de servizos públicos esenciais para a comunidade e situacións de desabastecemento de produtos de primeira necesidade.

A prórroga do estado de alama require da autorización expresa do Congreso, quen poderá establecer o alcance e as condicións da prórroga. No precedente que hai na España democrática, a crise dos controladores aéreos, produciuse unha prórroga que foi autorizada polo Congreso a solicitude do Goberno. O Congreso autorizou a prórroga sen introducir ningunha modificación a esa solicitude.

O estado de alarma obriga a que todas as Autoridades civís da Administración Pública do territorio afectado pola declaración, os integrantes dos Corpos de Policía das Comunidades Autónomas e das Corporacións Locais, e os demais funcionarios e traballadores ao servizo das mesmas, queden baixo as ordes directas da Autoridade competente en canto sexa necesario para a protección de persoas, bens e lugares, podendo impoñerlles servizos extraordinarios.

Medidas que se poden acordar nun estado de alarma

a) Limitar a circulación ou permanencia de persoas ou vehículos en horas e lugares determinados, ou condicionalas ao cumprimento de certos requisitos.

b) Practicar requisas temporais de todo tipo de bens e impoñer prestacións persoais obrigatorias.

c) Intervir e ocupar transitoriamente industrias, fábricas, talleres, explotacións ou locais de calquera natureza, con excepción de domicilios privados, dando conta diso aos Ministerios interesados.

d) Limitar ou racionar o uso de servizos ou o consumo de artigos de primeira necesidade.

e) Impartir as ordes necesarias para asegurar o abastecemento dos mercados e o funcionamento dos servizos e dos centros de produción afectados polo desabastecemento de produtos de primeira necesidade.

Ademais do anterior a autoridade competente tamén poderá adoptar as medidas establecidas nas normas para a loita contra as enfermidades infecciosas, a protección do medio ambiente, en materia de augas e sobre incendios forestais, a intervención de empresas ou servizos, así como a mobilización do seu persoal.

Por outra banda, os actos e disposicións da Administración Pública adoptados durante a vixencia do estado de alarma, igual que no caso dos estados de excepción e de sitio, son impugnables na vía xurisdicional. Por exemplo, no caso do estado de alarma decretado en relación coa crise dos controladores aéreos, foi o Tribunal Constitución quen resolveu o recurso de amparo exposto por estes. (Tribunal Constitucional (Pleno), S 28-04-2016, nº 83/2016, BOE 131/2016, do 31 de Maio de 2016, rec. 4703/2012).

Cal é a diferenza co estado de excepción e o estado de sitio?

A gravidade dos distintos estados é gradual, de menor (alarma) a maior (sitio), e segundo a mesma a limitación dos dereitos tamén varía.

O estado de excepción prodúcese cando o libre exercicio dos dereitos e liberdades dos cidadáns, o normal funcionamento das institucións democráticas, o dos servizos públicos esenciais para a comunidade, ou calquera outro aspecto da orde pública, resulten tan gravemente alterados que o exercicio das potestades ordinarias fose insuficiente para establecelo e mantelo.

Para a declaración de estado de excepción, o Goberno remite a solicitude de autorización ao Congreso dos Deputados, lugar onde se debaterá. A partir de aquí a solicitude pode ser aprobada nos seus propios termos, aprobada introducindo modificacións ou non aprobada. Se se produce a autorización, o Goberno declarará o estado de excepción por medio de decreto aprobado polo Consello de Ministros. Os dereitos fundamentais que se poden suspender nun estado de excepción son: a liberdade (art. 17 da CE); a inviolabilidade do domicilio e o segredo das comunicacións (art. 18.2 e 3 da CE); a elección de residencia e a libre circulación (art. 19); a expresar e difundir libremente os pensamentos, ideas e opinións, e a comunicar ou recibir libremente información veraz por calquera medio de difusión (art. 20.1 a) e d) da CE); os dereitos de reunión e de folga (arts. 21 e 28.2 da CE) Poderá acordarse o secuestro das publicacións, as gravacións e outros medios de información (art. 20.5 da CE)

O estado de sitio declárao o Congreso por maioría absoluta a proposta do Goberno. Será o Congreso quen determinará o ámbito territorial, a duración e as condicións. Haberá lugar a tal declaración cando se produza ou ameace con producirse unha insurrección ou acto de forza contra a soberanía ou independencia de España, a súa integridade territorial ou o ordenamento constitucional. Tal declaración ademais das medidas previstas para os estados de alarma e excepción, poderá suspender temporalmente as garantías xurídicas do detido establecidas no artigo 17 da C.E. (ser informado inmediatamente e de maneira comprensible dos seus dereitos e das razóns da súa detención, non podendo ser obrigado a declarar e a asistencia de avogado ao detido nas dilixencias policiais e xudiciais). Ademais, o Goberno designará á Autoridade Militar que actuará baixo a súa dirección para executar as medidas que procedan.