A aldea de Pincelo, na parroquia chantadesa da Sariña, está de moda. A situación á beira do encoro e a dificultade no acceso terrestre parece que espertaron certo interese en inversores foráneos. A simple vista destacan o número de coches de alta gama aparcados os días festivos na parte superior do lugar e os catro embarcadoiros instalados no río. A xente fala con retranca: «Puerto Banús», «Montecarlo», «a pequena Venecia».
A parroquia da Sariña ten actualmente menos da metade de persoas censadas que hai 20 anos. Hoxe, 26 de maio de 2022, son 24, cando o 1 de xaneiro de 2002 eran 56. O maltrato ás aldeas é unha traxedia de consecuencias incalculables que semella non interesar ás autoridades políticas: o goberno da Deputación de Lugo é incapaz sequera de atender á conservación das infraestruturas de titularidade provincial e, como os seus homólogos que mandan na Xunta, tampouco son quen de axudar aos veciños no mantemento das súas manifestacións culturais.
Un salario para quen coñece e mantén a cultura con vida
Sen embargo, invisten decenas de miles de euros en obras para crear inútiles miradoiros artificiais. Outros miles de euros son gastados sen pudor en exposicións itinerantes sobre a vida, obra e milagres de escritoras descoñecidas. E outros miles máis tirados en charlas sobre a marca turística Ribeira Sacra dirixidas a profesores universitarios e beatos da cultura. Mais a realidade é que os rituais seculares que resisten só reciben esmolas absolutamente indecentes para ser ofrecidas por unha administración pública dun estado democrático: o entroido de Santiago da Riba ten excesivos atrancos a pesar dos esforzos non remunerados dun puñado de persoas, exactamente igual que lle acontece ás festas tradicionais con lume de Castelo ou Vilelos. ¿Acaso non merecen estas persoas un soldo polo feito de ser capaces de salvagardar estes bens tan importantes para a nosa cultura? ¿acaso non hai asalariados para coidar os xardíns públicos das zonas urbanas? ¿ou por escribir papeis oficiais nun ordenador? ¿ou por patrullar a vila vestidos de uniforme? A demanda é clara: un salario para quen coñece e mantén a cultura con vida.
O saqueo que ameaza ás parroquias ribeirás precisa unha estratexia de protección que debe ser discutida e acordada cos lexítimos propietarios, que son os veciños. Os expertos demostráronse prescindibles xa que ignoran solucións eficaces, ou incluso é posible que estean servindo a outras comenencias. Hai catro anos, ao saír dunha visita académica a un monumento, unha muller do lugar, despois de escoitar a toda unha catedrática, dixo con discreción: «boh! nós sabemos moito máis». Dixo: «nós sabemos»; non dixo: «eu sei»; dixo: «nós sabemos».
Porque os saberes dos veciños son amplos e valiosos. Aínda que curiosamente os residente se as expresións da cultura tradicional unicamente son soportados polos poderosos cando interpretan o papel de obedientes obxectos que posan para as cámaras dos teléfonos móbiles. Tanto os diversos habitantes como as múltiples estruturas sociais alleas ás lóxicas da globalización que conviven no noso territorio representan un estorbo para os miserables capos das finanzas, que necesitan a estandarización e a homoxeneización. Pincelo é unha boa mostra: «xa o dixen hai anos, cando todo isto morra vai vir alguén e sacarlle moito partido».
O cesteiro de Pincelo
Só un cartel que indica «O cesteiro de Pincelo», na porta do antigo taller de Avelino, lembra que alí, en Pincelo, traballaba e vivía o último cesteiro da ribeira de Chantada, que desgraciadamente morreu no 2016 con 85 anos. Non hai nin rastro dos utensilios: machado, coitela, paradela, petedeiro, escada. Nin de nada que explique en que consiste o oficio de cesteiro: que madeira e onde se recolle, cando se corta, porque se coce a madeira no forno do pan, como se fende e como se labra para conseguir estoiras útiles e, por suposto, cal é a técnica para facer cestos culeiros e outro tipo de cestas. Nin rastro de nada. A adega que tiña Avelino na outra punta da aldea foi demolida para construír no sitio calquera “iniciativa emprendedora”. As botellas de viño que el mesmo enterrou hai décadas na entrada poden considerarse perdidas, baixo o cascallo.
O domingo pasado aproveitei para percorrer aquelo novamente e lembrei a honestidade de Avelino: «viñeron uns por unhas cestas para regalos e non lles valían as novas, querían unhas vellas e ao carallo. A xente está tola». Botei de menos a súa conversa. Encontrei, iso si, a dúas parellas que deron amablemente as boas tardes mentres observaban tranquilamente como os seus fillos remaban en tres canoas. E deume todo moita mágoa. Veume á cabeza o que me contou un home co que parei a falar este inverno. Estaba podando nunha viña que se atopa un pouco máis arriba: «póñense alí mirando pra auga, algún métese, andan nas lanchas a toda velocidá, berran felices… pero non saben que toda a merda que cagades os de Chantada vai direitiña ó rio cando a depuradora esa que tedes do ano catapúm se satura e verte por fóra». E botou a rir.
