A asociación Albores é unha entidade sen ánimo de lucro que traballa pola mellora da calidade de vida das persoas con doenzas mentais e os seus familiares. Os obxectivos principais do seu traballo son a divulgación para normalizar este tipo de enfermidades, ofrecer atención psicosocial á xente con este tipo de trastornos para unha integración social plena así como dar apoio ás familias.

Entre as actividades que organizan destacan as campañas informativas e o “Certame Fotoxénica-Mente” que este ano chega á 3ª edición baixo o título “Conecta coa vida”. O concurso fotográfico ten como obxectivo provocar unha reflexión na sociedade coa finalidade de atenuar os mitos e estereotipos que impiden que as persoas con enfermidades mental acaden unha inclusión plena en todos os ámbitos. O prazo de recepción de fotografías remata o 18 de novembro deste ano ás 14:00 h. e as bases de participación poden consultarse na páxina de facebook de Albores. Falamos coa súa directora, Elisa Sapia.

20 anos de Albores. Cantos levas traballando na asociación?

Comecei no ano 2000 como voluntaria e empecei a traballar en decembro de 2003.

En que cambiou a túa visión da saúde mental dende que estás?

Lembro que cando empecei tiña moita expectación, estaba estudando Psicoloxía e poder ter contacto co que para min estaba só nos libros parecíame incrible. A miña visión foise xerando no contacto dende que empecei, antes tiña unha idea teórica de que ía facer como psicóloga mais que unha idea sobre como era a saúde ou a enfermidade mental.

Pódese dicir que hai enfermos mentais reversibles e irreversibles?

Esta terminoloxía non é a axeitada… o que se pode dicir é que hai enfermidades mentais cunha duración e/ou afectación menor e enfermidades mentais cunha duración e/ou afectación maior que poden pasar a ser crónicas. Segundo o Ministerio de Sanidade considéranse enfermidades crónicas aquelas de longa duración, e case a metade da poboación española nova está afectada por unha doenza crónica que lle afecta durante un longo período da súa vida e pola que vai precisar tratamento e/ou apoios. E con isto non estamos a dicir que que a metade da poboación non poda ter unha vida normalizada. Por iso entendo que se dis que algo é “irreversible” semella que é algo co que non se poda vivir nesta sociedade.

Igual por descoñecemento, relacionamos directamente enfermo mental con ‘dependencia’. Quítanos ese prexuízo.

As persoas con enfermidades mentais, ao igual que calquera outra persoa que estea afectada por outro tipo de enfermidade ou non teña ningunha, pode precisar apoios nalgunha das áreas da súa vida. Isto implica unha área de traballo dentro do seu proceso de rehabilitación. As persoas coas que traballamos fan grandes esforzos para facer algunhas cousas que outros nin se plantexan en mellorar. E grazas a ese esforzo, o traballo diario destas persoas, da súa familia e do persoal que traballa con eles, moitas poden vivir de forma autónoma ou con poucos apoios. Pero eu pregunto, as persoas que non temos problemas de saúde mental somos completa e totalmente independentes? Non precisamos de ninguén para nada? Dubido moito que a resposta sexa afirmativa. O que nos diferenza a uns dos outros é que tipo de apoios precisamos e moitas veces non veñen determinados en exclusividade polo tipo de enfermidade que temos ou polo feito de tela.

“A sociedade mantén ideas equivocadas e negativas que sustentan actitudes discriminatorias cara as persoas con enfermidades mentais”

Como de importante é para un doente acadar a integración na sociedade e borrar o ‘estigma’?

Este aspecto é imprescindible. A sociedade mantén ideas equivocadas e negativas que sustentan actitudes discriminatorias cara as persoas con enfermidades mentais. Cando as persoas temos ideas negativas sobre alguén non queda aí só, no pensamento, senón que actuamos consciente e inconscientemente de forma negativa con esa persoa. Non temos interese en ter relación con ela, cremos que non serve ou que o seu parecer non é válido, incluso podemos ter medo e afastarnos…

Pero isto non queda aquí, os valores que se atribúen ás persoas con enfermidades mentais desacredítaos como persoas. Chégaselles a negar os seus dereitos como cidadáns. Como exemplos podíamos falar de persoas con enfermidades mentais que sofren outros problemas de saúde e non se lles dá credibilidade a esas doenzas, rexeitamento para incorporarse a estudos, non ter oportunidades laborais aínda que teñan capacidade e experiencia, a rede social restrinxida á familia, etc. E claro, neste senso, o estigma ten unha afectación económica, porque os/as doentes dependen economicamente das familias ao non ter acceso ao traballo, e unha afectación social porque en moitas ocasións dependen de terceiros/as para que os validen e/ou defendan os seus dereitos en trámites do día a día -xestións administrativas, ir ao médico, etc-  E algo importante a ter en conta tamén é que o estigma tamén afecta á xente que comeza coa enfermidade, aínda sen diagnóstico definido, pois fai que moitos/as non busquen axuda e se aillen.

Ao final, o estigma afecta a toda a sociedade, non?

Si, claro. Afecta aos que teñen a enfermidade, ás súas familias, aos que comezan a tela, aos que traballamos con este colectivo…

Que habilidades ten que desenvolver un coidador/a que asiste a enfermos mentais?

Se te refires ás persoas que traballamos con eles, ademais de formación debemos ter capacidade de empatía, ser motivadores/as, ter capacidade para o traballo en equipo, boas habilidades sociais, capacidade de autocrítica e orientación cara as persoas, valorar a igualdade, liberdade e dignidade das persoas, ser comprometidas/os e aportar seguridade.

Como axuda Albores aos familiares?

Traballamos coas familias dende varios ámbitos. Proporcionamos información, asesoramento e formación a través de diversos programas como o de ‘Atención Familiar’; realizamos intervencións no centro pero tamén a domicilio para mellorar aspectos de convivencia e calidade de vida; damos apoio en situacións de emerxencia; axuda no coidado se a situación o require; e traballamos co estigma.

Tamén traballades no eido da prevención. Cóntanos.

Si, realizamos campañas de información primaria e secundaria. Información dirixida á mocidade e ás persoas responsables destes, tanto familias como profesorado, e información dirixida á poboación xeral, achegando coñecementos sobre saúde e enfermidade mental para normalizar este tema entre a cidadanía.

“Utilizar unha enfermidade como un insulto ten como resultado o menosprezo das persoas que a teñen”

Cando asistimos a tanto “desvarío social” e dicimos que “a xente está moi mal da cabeza”, ti que opinas?

Opino que é unha expresión que empregamos sen pensar o que realmente ten detrás. As palabras son contido, son significado e teñen unha consecuencia. Actualmente estase a falar moito da linguaxe e a súa influencia no sexismo como determinadas expresións “de toda a vida” realmente infravaloran a imaxe da muller. Isto é o mesmo. Utilizar unha enfermidade como un insulto ten como resultado o menosprezo das persoas que a teñen. Vén sendo unha parte do estigma e o autoestigma. Deberíanse evitar expresións que menoscaben a dignidade das persoas.

          “Os estudos din que o 25 % da poboación                  terá unha enfermidade mental ao longo da súa vida”

E cando ao ver casos de enfermos mentais dicimos “aí pode chegar calquera”?

Si, isto é así… Os estudos din que o 25 % da poboación terá unha enfermidade mental ao longo da súa vida, 1 de cada 4 quere dicir que todos estaremos en contacto próximo ou seremos a persoa que a teña. En ambos casos estaremos afectados/as. Un de cada oito adolescentes ten na actualidade unha enfermidade mental, co cal é algo que lle pode acontecer a todo o mundo e en calquera idade.

Sería correcto recomendar menos medicación e máis dedicación?

Creo que o correcto é saber que a medicación non é a única vía de tratamento necesaria para un problema deste tipo. Quero dicir que en moitos casos é necesaria pero non é suficiente para resolver o problema. Precísase atención doutro tipo, psicolóxica, social… No caso dos trastornos mentais severos a medicación é tamén unha parte do tratamento, pero en moitos casos non é dabondo para resolver determinados problemas que están minguando a capacidade da persoa, aí é onde entra a rehabilitación psicosocial e laboral como proceso a través do cal se melloran as habilidades nos ámbitos nos que a enfermidade produce afectación.