Pasada a Ponte de Sárria o peregrino entraba na Vilanova de Sárria, despois chamada A Pobra de Sárria e dende o século XVI coñecida como Vila de Sárria. Esta poboación naceu en, por e para o Camiño baixo o patrocinio de Afonso IX, rei de León e Galicia, que a fixo nacer como vila real, e que foi dotada de carta pobra, cuxo texto se descoñece e que ben podería seguir o esquema do Foro de Milmanda ou ben o das ordenanzas dadas por este rei para as pobras do bispado de Lugo.
Este burgo novo foi fundado darredor do ano 1194, seguindo o mesmo desexo manifestado coa creación dás pobras de Triacastela, Portomarín, Melide e Arzúa: a protección e asistenza aos peregrinos xacobeos.
A Vilanova de Sárria contou axiña cunha fortaleza, un mosteiro con hospital, dúas igrexas, catro capelas, un macelo e catro pontes, todo isto xurdido non eixo formado pola rota xacobea, o camiño do Courel, o Camiño de Lugo e o Camiño de Aranza.
A vila real contou con voto en Cortes, e representantes seus participaron nas soadas Cortes de Burgos, aínda que no século XIV perdeu a condición cando foi cedida ao Conde de Lemos, baixo cuxo señorío se mantivo ata 1820.
Camiño diferente levaron o Condado de Sárria e a Fortaleza alzada no outeiro de entrerríos (Bardadelo-Celeiro e Sárria), que foron pasando polas mans de moi variados tenentes, moitos deles caídos en desgraza ao pouco tempo, ao depender da concesión real, sen sucesión familiar, e despois de estar suxeita a fortaleza aos Reis Católicos, acabaou sendo dada por estes ao Conde de Lemos e máis adiante recibiu o título de Marqués de Sárria. O Marquesado de Sárria abranguía as Cinco Pobras (Sárria, Adai, San Xulián, Santo Estevo de Neira de Susao e Triacastela ), baixo dun Meiriño , Xustiza Maior ou Correxidor-Alcaide da Fortaleza.
A vocación xacobea da vila cabeceira da comarca sustentou dentro dela ata tres hospitais para peregrinos e un hospital de gafos en Maside que gozaban de rendas destinadas ao seu fin fundacional; exercer a caridade cos peregrinos pasaxeiros pobres aos que xenerosamente
acollían.
As igrexas da vila e o Mosteiro da Madalena foron lugar de acollida para os corpos dos peregrinos falecidos ao seu paso por estas terras. Polas normas fundacionais o señor da terra (titular da fortaleza) e os alcaldes da pobra, viñan obrigados a darlles protección aos peregrinos, mantendo a estrada pública libre de foraxidos, eliminando malpasos e coa obriga de ter en bo estado a rota e as súas pontes. Para conseguir eses fins, os responsables podían esixir dereitos de pontaxe-pasaxe (Rexemento da Vila- Concello) e de castelaxe (o señor territorial-alcaide da Fortaleza), que non se esixían aos peregrinos e que eran esixibles aos pasaxeiros e traxinantes, e con esas aportacións contribuían aos arranxos das pontes, rúas e fortaleza.
A Vilanova de Sárria naceu como vía lonxitudinal, cun barrio anexo (A Pedreira) e entre 1194 e 1240 xa tiña rematadas as obras das dúas igrexas parroquiais (San Salvador e Santa Mariña). A base territorial da Pobra e o seu alfoz estaban baixo do dominio das igrexas, do arcediago de Sárria na catedral de Lugo e do mosteiro da Madalena, e o Señor do Condado, agás a percepción dalgunhas rendas, non posuía bens raíces fóra do exclusivo soar da fortaleza.
En entregas vindeiras falaremos das pegadas xacobeas presentes no Arrabaldo, na igrexa de Santa Mariña, non Hospital Lanuxe e non Hospital de Santo Antón Abade, na Fortaleza, na igrexa de San Salvador, en Santiago do Mercado, en Santa María de Barbadelo, en Santa María Madalena e o Hospital de San Roque- Hospitaliños Novos e na Ponte da Áspera. Pegada xacobea viva ao longo dos anos nese espazo que aíndabchamamos “A Vila” onde o xeroso xesto da acollida sempre foi sinal de identidade para as sucesivas xerazóns de sarriaos.
