O complexo mosteiral formado darredor das Casas Maiores de Santiago e San Martiño de Barbadelo e San Salvador de Rosende (Ortoá) viu florecer toda unha serie de mosteirolos a unha e outra banda do río Barbadelo e ata o río Loio, na entón chamada Terra do Páramo, onde monxes, monxas e “deo votas”, entre outras accións, consagraron as súas vidas á atención de hóspedes e peregrinos, primeramente baixo de abades autónomos e finalmente sometidas as institucións que subsistiron baixo o goberno dos abades de San Xulián e Santa Basilisa de Samos.

A dotación feita polo abade barbadelense Visclafedro en 24 de maio de 904 sinala bens e servos para a atención de sacerdotes, pobres peregrinos e indixentes que merecesen seren atendidos. E en 3 de xuño do 976  Sunilano encomenda os seus bens aos monxes para que vivan rexidos pola régoa santa e para a axuda de pobres e peregrinos.

Norma da Orde de San Bieito

Con eses mandatos non fan senón atenderen á norma da Orde de San Bieito que establece: “Recíbanse todos os hóspedes que chegan como a Cristo, pois El mesmo ha dicir, “Hóspede fún e acollichesme (Mt. 23 ,35.)… Déaselles a todos a honra que corresponde, e por riba de todo aos irmáns na fe e aos peregrinos… Cando se anuncie un hóspede, o superior ou os irmáns sallan ao seu encontro coa máis solícita caride… Ao recibiren a pobres e peregrinos teráse o máximo coidado e solicitude, porque neles reciben especialmente a Cristo, pois cando se recibe a ricos, o mesmo temor que inspiran, leva a respectalos… Debe haber unha cociña aparte para o abade e os hóspedes, para que éstes, que nunca faltan no mosteiro, non incomoden aos irmáns, se chegan a horas imprevistas… Un irmán, cuxa alma estea posuida do temor de Deus, estará encargado a hospedaría, na que haberá un número suficiente de camas preparadas. E a casa de Deus  sexa  sabiamente administrada por varóns sabios… Non trate cos hóspedes nin converse con eles quen non estiver encarregado de facelo; mais se algún o as acha ou os ve, saúdeos con humildade, pídalles a benzón e siga o seu camiño, dicíndolles que non lle é lícito falar cun hóspede.”

Estas normas  foron seguidas nas  numerosas institucións monásticas onde moraron monxes bieitos, dende Santa María do Cebreiro e Portomarín. Precisamente polo feito de se tratar dun dificultoso treito, na súa maior parte pasando por altas serras e montañas, fixo que mosteiros, mosteirolos e “casas de caridade” floreceran nesta ruta e tiveran abertas noite e día as súas portas para a acollida dos peregrinos: Santa María do Cebreiro (1), Viduedo (2), Ramil (3), Montán (4),  Lousada (5); Calvor (6), San Xulián de Samos (7), Santiago de Barbadelo (8), San Martiño de Barbadelo (9) e a Casa de Samos da Casanova-Belante (10) son algúns dos lugares onde se mantivo alta a bandeira da caridade cristiá.

Cando a maior parte desas institucións esmoreceu quedando só con forza o mosteiro de Samos e o Priorado de Barbadelo, as desaparecidas hospedarías víronse substituídas por hospitais, postos baixo do control da orde bieita, uns, e noutros casos sostidos por outras ordes relixiosas (Temple, Orde de San Xoán, franciscáns.. ) ou por señores da terra e mesmo  había as chamadas “Casas de Samos”, aforadas a particulares, ás que se lles sinalaba a obriga de recibiren, alimentaren e daren pousada aos peregrinos pasantes.

No caso concreto do espazo xeográfico ocupado pola actual parroquia de Santiago de Barbadelo, como xa dixemos, a acollida no mosteiro foi substituida pola que se prestaba nun hospitaliño anexo á igrexa e aínda hai que sumar o feito de que as ermidas, como lugares abertos e inviolables polo seu carácter de edificios consagrados, serviron de ocasional acollida para os peregrinos que non podían chegar ao hospital  do lugar de Mosteiro, ou xa o sobrepasaran. Así as ermidas de San Miguel de Riáticos, San Silvestre, San Martiño, Santa Icía e San Pedro de Taíde, tiveron a finalidade de acollida de peregrinos durante varios séculos.

Cando na Idade Media se facían doazóns de bens para os mosteiros barbadelenses había manifestación de que os doantes desexaban que a vida desta terra e das súas xentes se rexise polas normas dos santos padres. E foi tan intenso o labor de cristianización e o de cocienciación no senso de que “dar pousada ao peregrino” era unha obriga moral, que ía máis aló de ser considerada unha obra de misericordia, que unha vez producida a desamortización dos bens mosteirais e do priorado no século XIX os peregrinos que cara Compostela ían seguiron recibindo o xesto de caridade, permitíndolles  acougar en espazos das casas rurais e dándolles a esmola de lumes e de alimentos, froito do mandato secularmente mantido, estimando que quen recibe aos peregrinos está a acoller ao mesmo Cristo.

E por iso nunca lle foi negado a un peregrino un anaco de pan e unha cunca de caldo.

E esa sostida virtude levou en todo tempo a que os que pasaban e pasan pola vella ruta das peregrinacións fosen respectados e atendidos porque neles non se vían as “diferenzas” senón os valores humanos.