Este curso traballamos sobre a etnografía no noso concello ollar atrás e coñecer parte da nosa historia. Achegámonos aos Sequeiros e á importancia que tiveron na vida dos nosos antepasados, así como o valor e aproveitamento do castiñeiro e a castaña. No noso concello hai dous conxuntos etnográficos que revelan a abundancia de soutos noutros tempos e o protagonismo da castaña na vida das persoas.
Fomos de excursión a Paramedela. Acompañounos Felipe, promotor da restauración do souto de Paramedela e do sequeiro, ao que lle agradecemos moito o seu tempo e a información que nos aportou. Hai tempo, contounos, que as familias pasaban arredor dos soutos uns 5 ou 6 meses. O castiñeiro é das árbores máis xenerosas e temos moitos motivos para aprecialos: a madeira desta árbore é moi apreciada para mobles, construcións como vigas, táboas para o chan, portas… As pólas máis pequenas sérvennos para o lume. Non dá moita calor, é ideal para facer o lume nos Sequeiros para secar as castañas e o seu froito é a castaña, que foi un alimento básico na vida dos galegos ata o S. XVII no que o consumo da castaña foi substituído pola pataca chegada de América. É unha árbore doméstica, é dicir, precisa coidados. Isto é o que facían os nosos antepasados, por iso abundaban estas árbores. É moi importante manter os soutos limpos de maleza, e facer as podas cada ano. Por iso no momento que as persoas deixaron de precisalos como medios de vida e os abandonaron pouco a pouco estas árbores ían morrendo ou enfermando. O castiñeiro existiu sempre en Gallicia, algúns din que o trouxeron os romanos pero xa existía antes; o que fixeron eles foi sacarlle proveito.
O souto de Paramedela é un souto restaurado. Estaba a piques de morrer, pois foi quedando abandonado. Os castiñeiros aquí teñen todos unha plaquiña identificativa como un DNI. Así, se enferma un rexístrase e estúda- se para coidalo. Explicounos que a xente conservaba as castañas dous ou tres meses semiverdes ao gardalas nas ouriceiras (construcións circulares de muros pe- quenos nas que botaban os ourizos, cubríndoos con xestas, fentos…).
Outra maneira de conservalas é a través dos sequeiros. Tivemos a sorte de descubrir de preto a súa estrutura: ten dúas partes. Na parte de abaixo préndese o lume, e na parte de arriba, chamada caniceira (conxunto de ri- pias, que son cada unha das táboas de castiñeiro, separadas lixeiramente) é onde se colocan as castañas. Coa calor e co fume van secando durante uns 15 ou 20 días. Así aguantan durante moito tempo.
Outro conxunto etnográfico compóñeno os sequeiros e cabanas do mazo. Neste caso agradecemos a Natalia a información que nos aportou na súa visita ao colexio.
Os Sequeiros do Mazo están situados a un km e medio da aldea de O Mazo de Santigoso, pois este foi o poboado orixinal. Os Sequeiros primeiramente foron as vivendas da orixinal poboación do Mazo, antes de que esta fose trasladada ao seu emprazamento actual. Hai 12 sequeiros e 9 cortes, dos que, a día de hoxe, algúns atópanse en estado ruinoso.
Os Sequeiros eran construcións típicas da zona, que constaban de dúas plantas: unha planta baixa, na que se facía o lume que recibe o nome de “remoleiro”, que nos valería para secar as castañas e, na parte alta (chamada caniceira), situábanse as castañas para ser secadas. Cada quenda de secado, denominábase “canizada”. En cada “canizada” secábanse uns 76 quilos de castañas. En cada sequeiro, podíanse facer dúas ou tres canizadas durante o castañal, segundo a produción de castañas desta temporada.
A madeira que se usaba para o secado eran o carballo e o castiñeiro, por ser madeiras de combustión lenta que non abrasaban as castañas, permitindo un secado lento. Cada canizada duraba de 20 a 25 días, durante os cales o encargado do secado das castañas tiña que durmir no sequeiro, para evitar que, durante a noite, se apagase o lume, o que provocaría que, coas xeadas e as baixas temperaturas nocturnas, as castañas recruasen. Ao mazo chegaban veciños doutros lugares próximos, como o Carballal, Parada, etc. para a recolecta e secado do produto.
As cabanas do Mazo era onde se gardaban as cabras e ovellas dos veciños do lugar. Este gando pastaba durante todo o ano no Souto do lugar, excepto durante a temporada do castañal, que lle chamaban “coutado” en que o gan- do non podía acceder o Souto e era conducido á serra (monte veciñal en man común). Un pastor encargábase do gando de todos os veciños, por quendas, semanalmente.
