Tempus fugit dicían os romanos… Parece que foi onte cando nos despediamos do noso amigo e compañeiro Mario Roldán, “O Tigre”. Quedoume gravada a última imaxe del. Eu ía algo apurado e apenas reducín a marcha para saudalo. Pero ese breve instante foi suficiente para recibir un sorriso amplo e xeneroso que transmitía a mellor das emocions coas que un actor pode traballar: o amor. O que xa non lembro con claridade é se eu devolvín o xesto coa mesma xenerosidade. Ao fin e ao cabo o confinamento a min serviume para volver poñer o foco nas relacións persoais.

Dende que metín o zoco na lama deste ‘mundillo’ chamado arte hai un pensamento que se repite de forma periódica, o sentido último do teatro é comunicar. Desde logo é algo compartido coas demais artes pero cun matiz no que ás veces non reparamos, o teatro require a presenza física de dúas ou máis persoas no mesmo espazo tempo, o teatro é un exercicio de vivificación do presente. E por moito empeño que se lle poña, as persoas que traballan nas artes escénicas non poden teletraballar. Poden, facer outras moitas tarefas relacionadas co oficio: labores de produción, contabilidade, estudo e preparación de guións ou escenografía e vestiario, etc. Unha grande parte das compañías de teatro seguen conservando a esencia dos cómicos e os bufóns de hai séculos, cunhas comodidades moi melloradas, pero a esencia continúa é a mesma: xirar e sobrevivir bolo a bolo no encontro co público.
a solidariedade, fermosa palabra
O nomadismo do teatro faime pensar noutro currante do mundo das artes visuais que foi noticia estes días, Manuel Valcárcel, “Piro”. Escoitando a súa entrevista con Manola Porto fun testigo sonoro da excepcionalidade na que vivimos. A entrevista veu motivada polos recentes premios internacionais que acababa de recibir un documental, no que Piro exerceu como director de fotografía. Pero nun moi breve espazo de tempo a conversa tornou nun diálogo no que se compartiron reflexións sobre o gran tema do momento. E así, dun xeito natural a conversa chegou ata o circo Nevada e o asunto da solidariedade das monfortinas e monfortinos coa familia circense de Extremadura, terra na que vivín e estudei arte dramático. Nesa fermosa terra cinco compañeiras de catro comunidades diferentes do estado fundamos unha pequena compañía na que por consenso demos en chamar Teatro en Cuarentena.

Falabamos liñas atrás de solidariedade, fermosa palabra non? Segundo os entendidos ten a súa orixe no termo solidus e este a súa vez no termo grego holos, o enteiro, completo, total e referenciábase en palabras como o estado, o universo ou o principal. Desde aí chégannos holograma, holocausto ou holístico. En todo caso poderiamos entender solidariedade como aquilo que une elementos separados. Unha palabra perfecta para podermos responder ao distanciamento. Ou mellor dito, aos distanciamentos…
Comunicar a través das artes escénicas é moi útil cando se fai de maneira holística, é dicir: sendo conscientes de tódolos elementos e accións que se mostrarán en escena. Unha obra pode complicarse ata o extremo, sobre todo cando busca a combinación de varias linguaxes artísticas. Son varias as montaxes que teño visto cun desplegue de medios impresionante, pero que á hora da verdade a maioría dos espectadores levántanse dos seus asentos e marchan case coma entraran. Quizáis non era un bo dia (iso tamén pasa) ou quizáis sobra ruido. Pola contra, téñome atopado con montaxes ínfimas no sentido técnico pero que deixan unha impronta duradeira, coma un pitido que cada certo tempo volve aos nosos ouvidos. A maior parte das veces os pitidos son a evidencia da perda dunha frecuencia, moi común en países afecionados ao ruido, pero outras veces ese molesto zumbido procede dalgunha rexión do cerebro, gústame pensar que eses pequenos sons teñen a súa raíz nas palabras dos poetas, que se asentan nos cerebros fértiles e comezan a xermolar removendo neuronas e alterando os procesos químicos dando lugar a unha sorte de alquimia cerebral .
Panem et circenses?
E desa maxia dos poetas o célebre Aristóteles deixou constancia escrita dalgunhas consideracións na súa Poética respecto do efecto que debe perseguir a traxedia no público. O obxectivo do teatro aristotélico é a catarse, a purificación do espectador. O curioso do tema é que sendo algo capital, o termo catarse só aparece dúas veces neste texto milenario. Filólogos, escritores e filósofos aínda non acadaron un consenso sobre cal era o sentido último da catarse, xa que non podemos obviar que as obras dos pensadores helenos son escravas do seu tempo. Pero si se comprende que o teatro grego tiña un gran poder transformador. Nas súas remotas orixes, presúmese que na ceremonia teatral a tribu participaba da festa, non era un exercicio pasivo. Había unha comunicación directa e todos os participantes recoñecíanse en comuñón co seu medio ambiente e os recursos que a natureza lles deu.
Na orixe do teatro a comunicación fluía, eu pecho os ollos e imaxino ao Tigre do outro lado, observándome coas súas cellas ben marcadas, seguíndome coa mirada entre os cánticos e o lume. Coma a última chamada do barco rumbo ao Paradiso das Artes que asoma entre a néboa lisérxica, levo unha cesta cargada de amanitas namentras a deusa Némesis reparte as cartas alumeados polo candil da Santa Compaña. Se a cousa se torce desta vez apenas teño na recámara un par de versos… Abro os ollos e na tele seguen a voltas co reinicio da Liga e a apertura total dos bares… Panem et circenses? En serio, non hai outra cousa no menú?
