Hai un cuarto de século encontrei na libraría Follas Vellas, en Santiago de Compostela, un libro escrito por Hermann Hesse titulado, Sobre la guerra y la paz. Era o ano 1996 e andaba eu enfrascado en lecturas das que nunca nos falaban os profesores do instituto: Lobo estepario, de Hesse; Rebelión na granxa, de Orwell; Papillon, de Henri Charrière; Zaratustra, de Nietzsche; Germinal, de Zola, Tolstói, Saramago, Dickens… autores que respondían perfectamente á necesidade que tiña por aquel entón de encontrar respostas concretas ante as inxustizas e abusos que sufrían algúns seres humanos por parte de outros.
O individualismo é unha virtude
O primeiro dos artigos que compoñen Sobre la guerra y la paz data de 1914 e di sobre o profusamente criticado Goethe: «[…] por encima do gozo da nacionalidade alemana, que coñecía e amaba como ninguén, sentía o gozo da natureza humana». Este faro literario sitúanos ante o espello das nosas miserias: «[…] a culpa da guerra, a culpa da fame, a culpa de todo o mal e todo o triste non o ten unha idea nin un principio, témola nós, nós mesmos. E só pode rectificarse a través da nosa vontade». Estou convencido que o individualismo é unha virtude. A persoa individualista obedece á conciencia sagrada de cadaquén e non ás leis promulgadas por poderosos que deciden baixo a influenza de intereses partidarios. Nos tempos modernos, para facer amable a palabra «individualista» utilizamos outras como «carácter», «personalidade», «líder», «singular», «orixinal» ou «seguro».
Esta é precisamente a característica do entroido que tanto molesta a ditadores e caciques: firmeza, singularidade e orixinalidade. Todas as máscaras elixen espontánea e particularmente rebelarse contra o status quo das cousas, contra os convencionalismos sociais, transgredindo as normas. Durante o franquismo era o cura quen outorgaba ou retiraba permiso para que os veciños de Santiago d ́Arriba (Chantada) celebrasen o entroido: «ibamos onda el para que o autorizase e mandábanos antes que lle cavaramos as viñas. Despois poñíanos como condición que non nos meteramos co matrimonio nin co clero. Era o primeiro que faciamos». Os farrumecos que acompañaban ás elegantes parellas que comparecían nos bailes do fareleiro, corredoiro e entroido en Ribeiras de Miño (Pantón), facían rir á xente coa súa extravagancia: «aínda onte falei por teléfono cunha veciña que está na Coruña e lembramos aquelas historias do carnaval. […] Algún ía ata á Cova ou viñan os de Nogueira meterse con nós. Ai! que xuventú tan bonita foi aquela!».
Mais cómpre recoñecer, especialmente, a figura do maragato no entroido ribeirao como paradigma do prohibido: insensatos, fornicadores, provocadores, herdeiros lexítimos dos xóvenes vestidos con peles que golpeaban ás mulleres con tiras de pel de cabra nas Lupercales celebradas o mes de febreiro na antiga Roma. O entroido é tan irreverente que os maragatos son agora tamén representados por mulleres. Cando aparecen pola vila, fóra do seu hábitat natural no Moredo, moven colectores, cambian mobiliario urbano de sitio, deteñen o tránsito e son temidos por crianzas e adultos. Non necesitarían ir a unha guerra porque as súas paixóns xa se fartan cada ano no ciclo festivo previo á coresma.
Insubmisos das balas
Quen vai a unha guerra non é heroe! É un miñaxoia, un malpocado que cumpre o mandato de estúpidos megalómanos. Quen envía armas a un conflito bélico desde miles de quilómetros de distancia é, ademais de pouco intelixente, un auténtico covarde. Heroes de verdade son as valentes mulleres e homes que renuncian a disparar aínda estando en medio da metralla. Son insubmisos das balas, prófugos que se guían polos propios principios morais descartando a mesquiña tentación de matar en nome dun goberno temerario. Teñen toda a miña admiración. Grazas a elas, grazas a eles, mantense a esperanza de salvagardar a cultura.
Lembro irremediablemente aos nosos avós que foron levados á fronte do Ebro para matar aos nosos outros avós. A transcrición dun fragmento da folla de servizos do meu avó Manuel, que estivo na guerra española, certifica o drama padecido: «El dia 18 de marzo [1938] fue destinado a la 82 división al frente de Teruel, tomando parte en los combates de Alfambra, donde prestó sus servicios en primera línea en la 2ª compañía; pasando a las operaciones de Sagunto (Castellón) y la batalla del Ebro y el Segre». Sobreviviu. Mais setenta anos despois continuaba tendo pesadelos por culpa daquela maldita guerra que hipotecou a súa vida. Para nada.
Esta noite, aínda impresionado polas imaxes que me enviaron a semana pasada tanto de familias sirias como de mulleres congoleñas, totalmente desamparadas nos campos de refuxiados gregos, só encontro palabras capaces de sosegar o meu pensamento nos contos de Antón Chéjov: «[…] Acabada a comida, Korosteliov sentaba ao piano e Dýmov dicíalle cun suspiro: -¡Xa ves, meu bo amigo! ¡Que lle vamos facer! Toca algo triste»
